Η ηρωική έξοδος ενός μικρού ήρωα

Τι κάνει τους ανθρώπους ήρωες; Τι τους εξοπλίζει με το θάρρος και την γενναιότητα να αψηφούν τις σφαίρες, τις εκρήξεις, τον κίνδυνο του θανάτου; Είναι άραγε ένα ψήγμα κάποιας ανώτερης φύσης που έχει διατηρηθεί εντός τους, απομεινάρι άλλων, πιο ηρωϊκών εποχών της ανθρωπότητας ή κάτι πιο ταπεινό; Μήπως, ακόμα χειρότερα, πρόκειται για το σύμπτωμα μίας βαθύτερης αρρώστιας, μιας... πετριάς;

Ο «Κίτρινος Στρατιώτης» του Ανδρέα Μήτσου έχει για ήρωα... έναν ήρωα. Με παράσημα και αδιαμφισβήτητη γενναιότητα. Αλλά και πειραγμένο. Αφελή. Νάρκισσο. Φαντασμένο. Ο πανέμορφος Γιάννος μας εκθέτει, σε πρώτο πρόσωπο, την ζωή, τις περιπέτειες και τον μεγάλο, μοναδικό έρωτα του, κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Τουρκία, τη Μέση Ανατολή και την Ιταλία, καθώς και την επιστροφή του στην πατρίδα.
Είναι ένας παράξενος άντρας-παιδί, με προσωπικότητα που αιχμαλωτίζει με την ιδιαιτερότητά της. Από τις πρώτες σελίδες δηλώνει ότι μας διηγείται την ιστορία του για να κατανοήσει και να ερμηνεύσει όλη τη ζωή του. Θεωρεί ότι ένα γεγονός πραγματική ουσία παίρνει μόνο με την αφήγηση. «Τότε τα διακρίνεις τα γεγονότα, σαν τότε να γίνονται πραγματικά, όταν τα αφηγείσαι».

Στον Κίτρινο Στρατιώτη η αφήγηση απευθύνεται στην αρραβωνιαστικιά του πρωταγωνιστή, την Δήμητρα, εν είδη ημερολογίου. Ημερολόγιο που έφτασε στα χέρια κάποιου νοσοκόμου ψυχιατρικού ιδρύματος με τον οποίο ο αφηγητής, ο οποίος νοσηλευόταν σε αυτό μετά την πράξη απελπισίας του επί πενήντα χρόνια, είχε στενή σχέση. Ενδιαφέρουσα λεπτομέρειεα: O αφηγητής και ο νοσοκόμος «ήταν σαν πατέρας με γιο» - και το εξώφυλλο του βιβλίου κοσμείται από την φωτογραφία του πατέρα του συγγραφέα.
Το κύριο ψυχικό γνώρισμα του Γιάννου είναι η πεισματάρικη αφοσίωση σε παιδικούς τόπους και πρόσωπα και στην νοσταλγία για την αθωότητα της παιδικής ηλικίας. Αυτά είναι που τον οδηγούν στον ηρωισμό και στην προδοσία της μόνης δύναμης που μπορεί να μας ενηλικιώσει, που θα μπορούσε να τον ενηλικιώσει - της αγάπης. Προδίδει τον εαυτό του αλλά και τον έρωτα της ζωής του εξαιτίας μίας παθολογικής αδυναμίας να «εισπράξει» την χαρά του τώρα, του σήμερα.

Όταν κανείς αφήνει τον τόπο του, ελπίζει στην επιστροφή σε αυτόν. «Που πάμε, αλήθεια; Πάντα σπίτι» αναφέρεται η φράση του Novalis στην προμετωπίδα του βιβλίου. Όταν ο πρωταγωνιστής ήρωας επιστρέψει μετά τον πόλεμο και τις περιπέτειές του στον πατρογονικό τόπο δεν θα βρει την ιδεατή πατρίδα, ούτε την αθωότητα που τόσο λαχταρά. Οι συγγενείς και το περιβάλλον του δεν είναι όπως τους ήξερε. Και δεν ανέχονται να επιστρέφει αυτός ήρωας, αλλά αμόλυντος και αθώος, όταν οι ίδιοι είναι τόσο λερωμένοι – και μάλιστα χωρίς να έχουν κανέναν ηρωισμό στο ενεργητικό τους! Τώρα, μετά από ένα τραγικό πόλεμο και έναν σκληρό εμφύλιο, δεν του συγχωρούν την αφελή βίωση. Πολύ περισσότερο που τον είχαν για πεθαμένο...

Έτσι επιχειρούν να τον εξοντώσουν. Και ο πρωταγωνιστής αποφασίζει να εκδικηθεί. Θα ενταχθεί στην κοινωνία τους, ναι – με θυσία την αφέλειά του, ναι. Αλλά θα πληρώσουν. Και μεταμορφώνεται από ήρωα σε αδίστακτο τιμωρό. Σε τρομοκράτη. Στον Κίτρινο Στρατιώτη.

Το βιβλίο διακρίνεται για τον ρυθμό της αφήγησής του, την πλούσια πλοκή, τους ευδιάκριτους χαρακτήρες και την ιδιαίτερη προσωπικότητα του πρωταγωνιστή. Έχει έντονη δράση, επεξεργασμένη γλώσσα και εξαιρετικό ρυθμό αφήγησης. Η φρίκη του πολέμου αναπαρίσταται με μία λιτότητα που συγκινεί τον αναγνώστη ενώ ο εμφύλιος στην Ελλάδα φωτίζεται από μία διαφορετική, προσωπική οπτική, του ατόμου που δεν ενδιαφέρεται για ότι συντελείται γύρω του, διότι το νοιάζουν τα μικρά και προσωπικά, όχι τα μεγάλα.

Ο αθρωπιστικός στοχασμός, ο προβληματισμός για το αν τελικά η ομορφιά είναι σκοπός της ζωής μας που δικαιώνει την ύπαρξη και της δίνει μία ανώτατη προοπτική, και ο διαυγής, επεξεργασμένος λόγος είναι τα δυνατά σημεία ενός μυθιστορήματος που λειτουργεί για τον αναγνώστη σε πολλά επίπεδα. Ο Κίτρινος Στρατιώτης αποτελεί ένα καλά «μεταμφιεσμένο» δοκίμιο σχετικά με την ομορφιά, τον έρωτα, τον θάνατο και το χρόνο. Θίγει το μεγάλο και επίκαιρο θέμα της ένταξης κάθε «πειραγμένου» ατόμου στον κοινωνικό χώρο και την πραγματικότητα. Ο συγγραφέας προτείνει κάτι αιρετικό: Ότι η αφέλεια είναι η μεγαλύτερη των δυνάμεων – αλλά, και των ύβρεων. Και ίσως τελικά και αυτό να είναι ένας ορισμός του ηρωισμού... η πεισματική εμμονή σε μία αφέλεια που σε βάζει στον μεγαλύτερο κίνδυνο – να χάσεις τα πάντα πριν καν προλάβεις να τα αποκτήσεις.

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Metropolis στις 17 Μαίου 2012